25 October 2007

Neanderthaler en mens delen gen voor spraak

Het spraakgen FOXP2, dat bij de mens op 2 punten afwijkt van datzelfde gen bij andere primaten, is met diezelfde afwijking teruggevonden in het genoom van de Neanderthaler. Voorheen werd gedacht dat deze specifieke vorm voorbehouden was aan de Homo sapiens; de moderne, sprekende, mens. De verantwoordelijke mutatie moet echter plaats hebben gevonden vóór het afsplitsen van Homo sapiens en Homo neanderthalensis ca. 30o duizend jaar geleden.

01 September 2007

Verdrag van Malta van kracht

Sinds 1 september is, na 15 jaar nationaal en internationaal debateren, de Conventie van Valetta in Nederland van kracht. Dit verdrag, beter bekend als het Verdrag van Malta, stelt dat bij nieuwbouwprojecten de ontwikkelaar de kosten van archeologische prospectie en research op zich neemt. Doel is het cultureel erfgoed dat zich in de bodem bevindt beter te beschermen. Hoewel hierdoor minder schade wordt toegebracht aan het bodemarchief (bodemschatten en andere zaken die informatie over het verleden bieden zoals verkleuringen en monsters), is het beleid onverminderd gericht op reddingsacties dus ad hoc, en daarmee eigenlijk geen beleid.

Een bijeffect is de explosie van commerciële archeologische onderzoeksbureautjes. Op zich niets mis mee, behalve dat aanbesteden leidt tot kostenreductie. De besparingen worden doorgaans behaald door te bezuiningen op mankracht en doorlooptijd. En dat is nu net niet de manier om zoveel mogelijk archeologie in kaart te brengen - laat staan naar boven te halen.

21 September 2006

Compleet fossiel 3-jarige A. afarensis

Paleontologen hebben in Ethiopië een 3,3 miljoen jaar oud, vrijwel compleet, versteend skelet gevonden van een 3-jarig meisje. Het is voor zover bekend het meest complete fossiel dat ooit gevonden is. Naast een versteende schedel en torso zijn een schouderblad en diverse botten opgegraven.

Volgens de experts behoorde het meisje tot de hominidensoort Australopithecus Afarensis, die zich vier miljoen jaar geleden ontwikkelde. Scans van het fossiel laten zien dat de kaak nog tanden en kiezen bevat. Hierdoor konden experts niet alleen de leeftijd vaststellen, ook maakt gefossiliseerd pulpa dna-onderzoek mogelijk. Bijzonder is dat er ook botten zijn gevonden die doorgaans niet verstenen, zoals het tongbeen. Dit kan inzicht geven in de ontwikkeling van de stem en wat voor geluid de Australopithecus Afarensis voortbracht.

Het fossiel, dat de naam Selam (Ethiopisch voor vrede) heeft gekregen, is gevonden in Dikika in de Awash Vallei. De onderzoekers vermoeden daarom dat het 3-jarige meisje is verdronken tijdens een overstroming van de rivier de Awash. Volgens de deskundigen is het fossiel ouder dan Lucy, een skelet van een volwassen vrouw van 3,2 miljoen jaar oud. Dit 'meest complete skelet' tot nu toe bevatte 40% van de botdelen, hiernaast in beeld gebracht naast het skelet van een moderne vrouw.

15 September 2006

Oudste schrift Nieuwe Wereld ontdekt

Op een tweeduizend jaar oude steenplaat in Mexico is het oudste schrift van de Nieuwe Wereld aangetroffen. De steen met de symbolen is gevonden in de Mexicaanse staat Veracruz en is vermoedelijk gemaakt door de Olmeken, een volk dat in het gebied leefde voordat Columbus het ontdekte.

Olmeken
De Olmeken leefden tussen 1500 voor Christus tot 300 na Christus aan de Mexicaanse westkust. Ze zijn vooral bekend om het feit dat ze veel grote stenen hoofden hebben vervaardigd. Archeologen beschouwen hen doorgaans als de eerste uitvinders van onder andere de kalender en het hiëroglyfische schrijven op het Westelijk halfrond.

Dat de Olmeken al vanaf 900 BCE symbolische figuren gebruikten om een bepaalde letter, klank of woord uit te beelden, was bekend. Wetenschappers zijn het er echter niet over eens of dit beschouwd kan worden als een echt schrift. Het wetenschappelijke team dat de gevonden tekens op het stuk steen uitgebreid bestudeerde, zegt dat de tekst voldoet aan alle criteria die we aan een schift stellen; er zit een vast patroon in en de karakters zijn divers. In totaal staan er 62 tekens op, waarvan er sommige tot maximaal vier keer worden herhaald.

De wetenschappers hopen dat ze er ooit in zullen slagen om de code te kraken. De tekst zou belangrijke informatie kunnen bevatten over hoe de mensen in die tijd leefden. Het gaat waarschijnlijk om een weidverbreid schrift, want vergelijkbare symbolen ook op andere objecten zijn aangetroffen.

06 August 2006

Wil de oer-Vlaardinger nu opstaan?

Bij 88 mannelijke inwoners van Vlaardingen wordt dezer dagen wangslijm afgenomen om na te gaan of er onder hen nakomelingen zijn van inwoners waarvan de skeletten in 2002 bij opgravingen werden ontdekt. Een van de gevonden skeletten dateert van 3350 jaar geleden, de meeste andere opgegraven Vlaardingers overleden tussen het jaar 1000 en 1050.
Sinds de vondst is de gemeente bezig met onderzoek naar de oer-Vlaardinger. Onlangs zijn uit 36 schedels van de Vlaardingers, de kiezen getrokken. Uit een proefonderzoek is gebleken dat in de oude kiezen DNA-materiaal is achtergebleven. Volgens de gemeente Vlaardingen gaat het om het oudste menselijke DNA dat ooit in Nederland is ontdekt.

03 August 2006

Terra sigillata zaait verwarring in Den Hoorn

Onder leiding van archeologen van de Universiteit van Leiden en de gemeente Delft en Midden-Delfland brengen studenten Archeologie uit Leiden een slotenstelsel in de Harnaschpolder in kaart. Dit moet meer - en wellicht nieuw - licht werpen op de bewoningsgeschiedenis van het gebied. Behalve veel middeleeuwse botten en scherven is ook Romeins aardewerk en twee dierskeletten aangetroffen. "Bij het nemen van bodemmonsters, om te zien of dit terrein interessant is om op te graven, stuitten we op een Romeins graf. Dat blijkt nu ook het enige graf te zijn. Het zat vol met Romeins serviesgoed van terra sigillata. Interessant is verder dat de Romeinse verkaveling nog tot in de middeleeuwen gebruikt lijkt te zijn", aldus opgravingsleider Jasper de Bruin.

Terra Wáta?
Terra sigillata, letterlijk 'gestempelde aarde', vanwege de stempeldecoraties en naamstempels van de pottenbakkers, is een rode aardewerksoort met een glanzende, waterdichte deklaag. Het is te dateren tussen ca. 30 v. Chr. en de late vijfde eeuw maar de terra sigillata die in Delft wordt gevonden komt voor het grootste deel uit Midden- en Oost Gallië (La Madeleine, Trier) en is te dateren in de tweede helft van de tweede eeuw.
Van terra sigillata werd vooral tafelgerei vervaardigd: borden, koppen en kommen. Opmerkelijk is dat het - voor Hollandse begrippen - luxe serviesgoed van terra sigillata voor de Romeinen een goedkope versie was van nóg luxer zilveren of glazen serviesgoed. De decoraties zijn in reliëf aangebracht met behulp van een mal. Hoewel de inheemse bevolking nog lange tijd aardewerk met de hand blijft produceren, zoals kogelpotten, wordt het op de draaischijf gemaakte aardewerk steeds populairder.

28 July 2006

Spoorzoeken voor gevorderen


Een wiel markeert de plaats waar ooit een dijkdoorbraak is geweest.

De natuur en de mens laten sporen na in het landschap. Er komen voortdurend nieuwe sporen bij: van pingoruïnes uit de ijstijd en grafheuvels uit de prehistorie tot wielen en dobben. Die natuurlijke en culturele landschapselementen vertellen verhalen over ons landschap. Landschapsbeheer leert ons die verhalen lezen en stimuleert daarmee het beheer van landschapselementen zodat zij ook in de toekomst een eigen plaats hebben.


Een dobbe; een drinkplaats voor het vee.

13 June 2006

Vikingzwaard gevonden op Wieringen

Een Griekse amateur-archeoloog heeft op Wieringen in Noord-Holland een Vikingzwaard uit de 9e eeuw gevonden. Het zwaard is 78 centimeter lang en werd met een metaaldetector bij een bouwput ontdekt. De verroeste ijzeren kling is nog deels bedekt met leren restanten van de schede. Het handvat heeft een driehoekige knop op de achterkant, kenmerkend voor zwaarden uit de 9e eeuw.
Archeologen spreken van een belangwekkende ontdekking. ‘Een zeldzame vondst’, zegt Vikingdeskundige Jan Besteman van het Archeologisch Centrum van de Universiteit van Amsterdam. De meeste tot dusver in Nederland gevonden Noormannenzwaarden zijn bij baggerwerk in het rivierengebied gevonden. 'Dit zwaard zou uit een graf afkomstig kunnen zijn', zegt Annemarieke Willemsen van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. 'En dat zou kunnen wijzen op langdurige vestiging van Vikingen in het gebied.'
Het zwaard, dat nu in een bak water bij de vinder thuis ligt, is opnieuw een bevestiging van de vroege aanwezigheid van Vikingen in de kop van Noord-Holland. Begin jaren negentig werden in die regio twee zilverschatten bestaande uit zilverbaren, munten, armbanden en een halsring.

10 June 2006

Aardewerk duidt op boerderij uit 11e eeuw

Het aardewerk dat is gevonden in de greppels in de buurt van de Laan van Groenewegen in Den Hoorn (Delfland), doet vermoeden dat daar al in de 11e eeuw gewoond werd. Dit is een eeuw vroeger dan in de geschiedenisboekjes staat. Archeoloog Jasper de Bruin leidt zijn datering af aan de aanwezigheid van Pingsdorfaardewerk. Dit werd tot ca. 1200 gemaakt. Daarna kwam het zogenaamde proto-steengoed op de markt maar dit is niet aangetroffen.

Pingsdorfaardewerk is genoemd naar een plaats ten zuiden van Keulen. Het werd in het heel Rijnland en ook in Nederland gemaakt en is te herkennen aan rode verfstrepen. Verschillende vormen komen voor, zoals de kruikamfoor, schalen en bekers. De baktemperatuur van het aardewerk bedroeg over het algemeen 900 à 1000 graden. Hoe het Pingsdorfaardewerk precies aan de man werd gebracht, is niet helemaal duidelijk.


Verspreidingsgebied Pingsdorfaardewerk


01 June 2006

Floresmens maakte zelf werktuigen

Er bestaan duidelijke overeenkomsten tussen de 750 duizend jaar oude stenen werktuigen uit Flores en de stenen werktuigen die zijn gevonden bij de ongeveer 80 tot 12 duizend jaar oude fossielen van de Floresmens. Deze kleine mensachtigen blijken nu dus voort te bouwen op een oude traditie. Niet zeker is of de Floresmens een aparte menssoort is geweest of een 'verdwergde' soort van grotere voorouders.